Akademia tworzenia i doskonalenia kierunków studiów

Dowiedz się więcej

Wpływ ewaluacji dyscyplin naukowych na szkoły doktorskie i proces kształcenia doktorantów [KOMENTARZ]

Zmiany na liście czasopism punktowanych będą wpływać także na kształcenie doktorantów. Ewentualna utrata uprawnień do prowadzenia szkoły doktorskiej przez daną uczelnię niesie ze sobą różne konsekwencje, z których część może nie być oczywista.

Utrata uprawnień a likwidacja szkoły doktorskiej

W związku z ostatnimi głośnymi zmianami listy czasopism punktowanych słusznie zwraca się uwagę na skutki tych zmian dla wyników ewaluacji działalności naukowej i w efekcie dla nadania kategorii naukowych dla dyscyplin reprezentowanych w  poszczególnych uczelniach, czy instytutach naukowych. Od posiadanej kategorii naukowej zależeć będą zaś także uprawnienia do nadawania stopnia doktora oraz do prowadzenia szkoły doktorskiej. W tym miejscu należy przypomnieć, że co do zasady szkołę doktorską można prowadzić mając uprawnienie do doktoryzowania w co najmniej dwóch dyscyplinach.  Wyjątek od tej zasady pozostawiono wyłącznie podmiotom prowadzącym działalność naukową wyłącznie w jednej dyscyplinie, która jest dyscypliną w zakresie teologii albo kultury fizycznej albo dyscypliną artystyczną. W przypadku szkoły doktorskiej prowadzonej wspólnie przez uprawnione podmioty każdy z nich musi mieć co najmniej kategorię naukową B+ w jednej dyscyplinie, a szkoła musi być prowadzona łącznie w co najmniej dwóch. Uzyskanie kategorii naukowej B lub C skutkuje zatem zakończeniem kształcenia w danej dyscyplinie, a gdy na szkołę doktorską składają się tylko dwie dyscypliny – co do zasady końcem istnienia danej szkoły.

Ewaluacja dyscyplin naukowych a ewaluacja szkół doktorskich

Likwidacja szkoły doktorskiej może także nastąpić w przypadku negatywnej oceny ewaluacji samej szkoły przez Komisję Ewaluacji Nauki (KEN). Jednak pierwsze ewaluacje jakości kształcenia w szkołach doktorskich będą przeprowadzane po upływie co najmniej 5 lat od rozpoczęcia kształcenia, czyli dopiero po pierwszej ewaluacji jakości działalności naukowej. Takie rozwiązanie wynika z konieczności przejścia co najmniej jednego cyklu kształcenia (trwającego 6-8 semestrów), zaś rozporządzenie regulujące szczegółowe kryteria i przebieg ewaluacji szkół doktorskich jest właśnie w procesie konsultacji[1].

Zobowiązania podmiotu likwidującego szkołę doktorską

Wróćmy zatem do skutków jakie dla kształcenia doktorantów spowoduje uzyskania w danej dyscyplinie kategorii gorszej niż B+. Jak słusznie wskazano w niedawnej publikacji (2.03.2021) na portalu Prawo.pl[2] utrata odpowiedniej kategorii naukowej oznacza brak możliwości dalszego kształcenia doktorantów w danej dyscyplinie. W takim przypadku ustawodawca w art. 206 Ustawy Prawo o Szkolnictwie Wyższym i Nauce przewidział, że w przypadku zaprzestania kształcenia doktorantów w danej dyscyplinie, podmiot prowadzący szkołę doktorską zapewnia doktorantom przygotowującym w tej dyscyplinie rozprawę doktorską możliwość kontynuowania kształcenia w innej szkole doktorskiej w tej dyscyplinie (ust. 1), zaś w przypadku braku szkoły doktorskiej prowadzącej kształcenie w danej dyscyplinie, podmiot prowadzący szkołę doktorską, w której zaprzestano kształcenia, pokrywa osobom, które utraciły możliwość ukończenia kształcenia, koszty postępowania w sprawie nadania stopnia doktora w trybie eksternistycznym (ust. 2).

O wadliwości wskazanego wyżej przepisu w praktyce decyduje niedookreśloność obowiązków nałożonych na podmiot prowadzący szkołę doktorską. Nie jest jasne, co znaczy obowiązek „zapewnienia” możliwości kontynuowania kształcenia w innej szkole doktorskiej w tej dyscyplinie. Podmiot likwidujący szkołę doktorską nie ma wszak narzędzi prawnych, by nakazać innemu podmiotowi przejęcie kształconych doktorantów. Nawet jeśli akty wewnętrzne uczelni przewidują przenoszenie doktorantów między szkołami doktorskimi prowadzonymi przez różne podmioty, to nadal przyjęcie takiego doktoranta należy do decyzji podmiotu przyjmującego, a nie podmiotu likwidującego szkołę doktorską.

Przepis nie ustanawia też wprost po stronie podmiotu tracącego uprawnienia do prowadzenia szkoł y doktorskiej obowiązku pokrycia kosztów dalszego kształcenia w innej szkole doktorskiej. Obowiązek taki pojawia się wyłącznie w odniesieniu do kosztów postępowania w sprawie nadania stopnia doktora w trybie eksternistycznym (art. 206 ust. 2). Przypadek taki dotyczy jednak wyłącznie sytuacji, w której brak jest szkoły doktorskiej prowadzącej kształcenie w danej dyscyplinie, a nie sytuacji, w której podmiot prowadzący likwidowaną szkołę doktorską nie „zapewnił” doktorantowi możliwości kontynuowania kształcenia, czy też doktorant z tej zapewnionej możliwości nie skorzystał. Mało prawdopodobne wydaje się zastosowanie tego przepisu w praktyce, skoro byłoby to możliwe tylko w przypadku, gdyby w danej dyscyplinie nie kształciła jakakolwiek spośród istniejących w całym kraju szkół doktorskich.

Kategorie naukowe a finasowanie kształcenia doktorantów

W zakresie finansowania kształcenia doktoranta w szkole doktorskiej to możliwe są w praktyce dwa źródła – subwencja i środki grantowe. W przypadku subwencji algorytm jej podziału uwzględnia tzw. składnik doktorancki liczony jako liczba doktorantów przemnożona przez średnią kosztochłonność działalności naukowej w reprezentowanych w szkole doktorskiej dyscyplinach. Dla uczelni akademickich składnik ten ma wagę 5%, zaś badawczych 10% części zmiennej (w 2021 r. część ta ma wagę 60%, a tzw. stała przeniesienie 40%, docelowo w 2024 r. będzie to 75:25). Sam udział składnika doktoranckiego w praktyce nie pokrywa wszystkich kosztów prowadzenia kształcenia doktorantów tj. stypendiów, zajęć zorganizowanych, kosztów administracyjnych, a przede wszystkim kosztów prowadzenia badań przez samych doktorantów. Nie pokrywa, gdyż jest tylko składnikiem ogólnej subwencji na działalność dydaktyczną i naukową (w tym m.in. rozwój kadr) stanowiące podstawowe misje szkół akademickich czy innych podmiotów naukowych. Utrata kategorii naukowej skutkuje także obniżeniem przelicznik składnika badawczego (naukowiec x kosztochłonność badań x kategoria dyscyplin, gdzie kat. A+ ma mnożnik 1,75; A: 1,25; B+: 1, a B: 0,75). Co więcej, aby mieć status uczelni akademickiej należy mieć co najmniej jedną kat. B+. W innym przypadku przechodzi się do grupy uczelni zawodowych, a tam obowiązuje inny algorytm do podziału innej części budżetowego tortu.

Jeszcze inaczej może wyglądać sytuacja w przypadku doktorantów finansowanych ze środków grantowych, gdzie do kwestii zapewnienia kontynuowania kształcenia dochodzą wymogi umowy grantowej i kolejny zainteresowany podmiot – instytucja grantowa. W wielu przypadkach warunkiem zaangażowania danej osoby w realizację projektu badawczego jest posiadanie przez nią statusu doktoranta – nim zaś, w obecnym stanie prawnym, jest jedynie osoba odbywająca kształcenie w ramach szkoły doktorskiej albo w ramach (wygaszanych do końca 2023 r.) studiów doktoranckich.

Inne skutki dla doktorantów

Dalsze problemy niejednoznaczności tych regulacji widoczne są także i w innych obszarach. Nie jest jasne, co stanie się np. z doktorantkami i doktorantami, którzy mają zawieszone kształcenie i pobierają świadczenie wyliczane według zasad dla np. zasiłku macierzyńskiego? Kształcenie zawiesza się bowiem na okres właściwy dla takich urlopów, a więc nie musi pokrywać się ono z rokiem akademickim.

W świetle powyższego obowiązek „zapewnienia” możliwości kontynuowania kształcenia w innej szkole doktorskiej w danej dyscyplinie sprawia wrażenie pozornego. Oznacza on bowiem, że podmiot, który zaprzestaje kształcenia doktorantów, ma im zapewnić coś, co w ogóle od niego nie zależy. Nie mniejszy jest to problem dla doktorantów, którzy przy tak skonstruowanych regulacjach prawnych nie mają gwarancji dalszego kształcenia, a przecież kres ich kształcenia w dotychczasowej szkole doktorskiej spowodowany jest okolicznościami, za które nie ponoszą oni odpowiedzialności. Usunięcie tych wadliwości przepisu powinno zostać dokonane w drodze nowelizacji ustawy.

[1] Projekt rozporządzenia na stronach RCL: https://legislacja.gov.pl/projekt/12342754/katalog/12759286#12759286 [dostęp: 8.03.2021]
[2] https://www.prawo.pl/student/utrata-uprawnien-do-prowadzenia-szkoly-doktorskiej-stypendia,506797.html  [dostęp: 8.03.2021]

Autorzy:
dr Jacek Lewicki – Ekspert IRSW/Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
dr Łukasz Kierznowski – Ekspert IRSW/Uniwersytet w Białymstoku

Udostępnij:
Powrót do Bazy wiedzy

Potrzebujesz wsparcia doradczego lub szkoleniowego w tym obszarze? Chętnie pomożemy!

Umów się na bezpłatną konsultację