Reforma systemu nauki i szkolnictwa wyższego dokonuje głębokich zmian organizacyjnych w kształceniu na poziomie doktorskim, zarówno w uczelniach, instytutach naukowych PAN, instytutach badawczych, jak i instytutach międzynarodowych. Instytucja studiów doktoranckich zostaje zastąpiona szkołami doktorskimi, wzmocniona zostaje podmiotowość doktorantów a zmianie ulegają również zasady finansowania kształcenia doktorantów.
Szkoła doktorska ma być zorganizowaną formą kształcenia doktorantów (rozumianego jako przygotowanie do uzyskania stopnia doktora) prowadzoną w co najmniej dwóch dyscyplinach[1] naukowych (według ich nowego podziału), dla których to dyscyplin podmiot uzyskał co najmniej kategorię naukową B+. Samo zorganizowanie szkoły doktorskiej w strukturze podmiotu, szczegółowe zasady jej tworzenia, struktura wewnętrzna, organy szkoły i ich kompetencje pozostają do regulacji w przepisach wewnętrznych, tj. regulaminie szkoły doktorskiej i np. w statucie. Warto podkreślić, że regulamin musi być uchwalany przez senat uczelni (lub radę naukową instytutu) dla każdej szkoły doktorskiej z osobna.
Nowa ustawa zakłada, że za kształcenie w szkole doktorskiej nie pobiera się opłat bez względu na status podmiotu prowadzącego. Dlatego też przewiduje się finansowanie kształcenia doktorantów z budżetu NiSzW także w uczelniach niepublicznych.
Uczelnie akademickie, instytuty PAN, instytuty badawcze, instytuty międzynarodowe lub federacje mogą prowadzić wspólnie szkołę doktorską, o ile każdy z podmiotów posiada kategorię naukową co najmniej B+ w jednej dyscyplinie, a sama szkoła będzie zorganizowana dla dwóch różnych dyscyplin. Nie przewiduje się natomiast możliwości prowadzenia szkoły wspólnie z uczelnią zagraniczną lub np. podmiotem gospodarczym. Dla takich przypadków przewidziano „wspólne kształcenie doktorantów”, czyli udział podmiotu spoza polskiego systemu NiSzW w kształceniu w szkole doktorskiej prowadzonej na zasadach ogólnych.
Istotnym novum będzie obligatoryjna ewaluacja wszystkich szkół doktorskich przeprowadzana przez Komisję Ewaluacji Nauki. Negatywna ocena ewaluacyjna skutkować będzie zamknięciem szkoły.
Jeżeli chodzi o samo funkcjonowanie szkoły doktorskiej, to przepisy wskazują wyraźnie na jego dwa aspekty – program kształcenia oraz prowadzenie badań naukowych. Pierwszy aspekt może mieć charakter m.in. zajęć zorganizowanych, przy czym w odróżnieniu od studiów doktoranckich przepisy nie będą narzucały np. wymiaru programu w punktach ECTS. Z kolei kwestię badań prowadzonych przez doktoranta regulować będzie indywidualny plan badawczy stanowiący rodzaj umowy doktorant – szkoła doktorska – promotor. Realizacja planu będzie podlegała ocenie śródokresowej w połowie kształcenia, którą przeprowadzać ma 3-osobowa komisja z udziałem osoby spoza uczelni (instytutu). Negatywna ocena skutkować będzie skreśleniem z listy doktorantów.
Nowa ustawa znacząco upraszcza system wsparcia socjalnego dla doktorantów. Wyłącza doktorantów w szkołach doktorskich z funduszu pomocy materialnej, zarazem wprowadzając powszechne stypendia doktoranckie[2] wypłacane maksymalnie przez 4 lata. Zachowane zostanie prawo do korzystania m.in. z akademików i pobierania stypendiów zewnętrznych np. od jednostek samorządu terytorialnego. Osoby z niepełnosprawnościami będą miały dodatek do stypendium. Istotny jest również fakt, że najniższy wymiar stypendium będzie wzrastał po pozytywnej ocenie śródokresowej, a samo świadczenie będzie oskładkowane i uzależnione od wysokości zasadniczego wynagrodzenia profesora.
Doktorant będzie kończył kształcenie wraz ze złożeniem pracy doktorskiej, albo na skutek skreślenia. Termin złożenia pracy będzie określany w indywidualnym planie badawczym (z możliwością przedłużenia o maksymalnie 2 lata).
W praktyce pierwsze szkoły doktorskie będą mogły zacząć funkcjonowanie od r.a. 2019/2020. Z końcem 2023 r. nastąpi natomiast całkowite wygaszenie dotychczasowych studiów doktoranckich. Do momentu przyznania nowych kategorii naukowych w dyscyplinach, szkoły doktorskie będą funkcjonowały w oparciu o przepisy przejściowe.
Tekst wyraża prywatne zdanie Autora.
[1] Wyjątek stanowi uczelnia akademicka prowadząca działalność naukową tylko w jednej dyscyplinie, która jest dyscypliną w zakresie teologii, kultury fizycznej albo dyscypliną artystyczną.
[2] Stypendium nie będą mogły pobierać m.in. osoby ze stopnie doktora.
Jacek Lewicki
doktor nauk społecznych, ekspert ds. ram kwalifikacji, studiów doktoranckich i RPL w Instytucie Rozwoju Szkolnictwa Wyższego
Chcesz wiedzieć więcej? Zajrzyj do naszej oferty szkoleniowej!