Wydłużona „ostatnia prosta” w maratonie ewaluacji jakości działalności naukowej – czy możemy odetchnąć z ulgą?

Sytuacja epidemiczna w Polsce i na świecie ma swoje odbicie także w zakresie oceny badań i  jednostek naukowych. W liście opublikowanym 24 marca 2020 r. Kim Hackett – dyrektor REF (Research Excellence Framework) ogłosił oficjalnie zmianę terminu audytu działalności naukowo – badawczej w Wielkiej Brytanii, a jako powód wskazał umożliwienie instytucjom naukowym przekierowania aktywności pracowników na inne obszary[1].  W Polsce, 6 kwietnia 2020 r . taka zapowiedź przesunięcia ewaluacji jakości działalności naukowej została zakomunikowana przez ustępującego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Jarosława Gowina, a następnie zapisana w ustawie z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2[2].

Nowy termin ewaluacji jakości działaności naukowej

Przytoczona ustawa zmienia zapisy przejściowe – ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[3], a dokładnie zapis art. 324 ust. 1. – określający kiedy nastąpi pierwsza ewaluacja i jaki okres obejmie. Zgodnie z tym zmianami, po raz pierwszy proces oceny zostanie przeprowadzony w 2022 roku i obejmie lata 2017 – 2021. Na pierwszy rzut oka, można odetchnąć z ulgą, bo wszyscy (zarówno jednostki naukowe, jak i ministerstwo) dostaliśmy więcej czasu na przygotowanie się do tego przedsięwzięcia. Patrząc głębiej okazuje się, że w tym procesie jedynie wydłużyliśmy dystans i trzeba na nowo rozłożyć siły. Dlaczego warto nie zatrzymać się w tym biegu i nawet go nie spowalniać?

Przede wszystkim dlatego, że proces ewaluacji obejmie teraz 5 lat (włączając 2021 rok – który jeszcze przed nami). Można potraktować ten czas jako szansę na poprawę swoich osiągnięć publikacyjnych i ewentualne uzupełnienie dorobku. Jednak, gdy weźmiemy pod uwagę cykl publikacyjny (trwający często nawet ponad rok lub dłużej), albo sam fakt, że publikacje naukowe są poprzedzone długim okresem badań, pozyskiwaniem wyników – to czy naprawdę można teraz spokojnie odetchnąć i pracować wolniej? Na ile efektywnie możemy wykorzystać te kilkanaście miesięcy, które pozostało do oceny? Czy jednostki naukowe zdążą jeszcze w tym czasie wprowadzić zmiany, które ustabilizują sytuacje reprezentowanych dyscyplin naukowych i będę na tyle korzystne, że ich efekty znajdą swoje odzwierciedlenie w  wynikach ewaluacji?

Jak przygotować się do ewaluacji jakości działalności naukowej

Wprowadzona zmiana odnosi się jedynie do okresu objętego oceną, natomiast nie zmieniają się kryteria określone w rozporządzeniu MNiSW z dnia 22 lutego 2018 r. o ewaluacji jakości działalności naukowej (które wymaga nowelizacji). Niezmienne pozostaje jedno – będziemy oceniani za osiągnięcia, które już powstały – poczynając od 2017 roku,  czyli istotne jest „co” i ”jak” do tej pory osiągnęliśmy, jakie mamy braki, gdzie są pola do poprawy, jakie narzędzia zastosować i co można jeszcze zmienić w tak krótkim czasie. Żeby odpowiedzieć na te pytania należy przede wszystkim znać stan obecny reprezentowanych w uczelni dyscyplin naukowych – dane w systemie Polon, PBN i innych bazach, sprawdzić ich poprawność, ocenić nie tylko ilość, ale jakość zgormadzonego i przypisanego do dyscypliny dorobku naukowego i dopiero na tej podstawie wdrażać działania korygujące czy naprawcze.

W mojej ocenie należy potraktować ten dodatkowy rok jako bonus na lepsze przygotowanie, a nie czas wolny i odroczenie. Przeszłości już nie mamy okazji zmienić. Teraźniejszość musimy poznać dogłębnie i realnie ocenić, żeby wiedzieć  gdzie są nasze słabe strony i gdzie popełniliśmy błędy, żeby uniknąć ich w przyszłości. Maraton ewaluacyjny trwa. Została nam ostatnia prosta, dłuższa niż przypuszczaliśmy, dlatego warto dobrze rozłożyć siły.

[1] UK’s next REF postponed ‘until further notice’ – https://www.timeshighereducation.com/news/uks-next-ref-postponed-until-further-notice [21.04.2020]
[2] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 Dz.U. 2020 poz. 695
[3] Ustawa z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – prawo o szkolnictwie wyższym i nauce dz.U.2018 poz.1669

Autor: dr Katarzyna Świerk, Ekspertka ds. ewaluacji badań naukowych Instytutu Rozwoju Szkolnictwa Wyższego

Artykuł powstał w ramach akcji #PomagamyUczelniom zorganizowanej przez Instytut w czasie Pandemii COVID-19.