Studia podyplomowe w zakresie przygotowania pedagogicznego od roku akademickiego 2019/2020

W środowisku szkolnictwa wyższego pojawiły się wątpliwości, czy każda uczelnia może realizować studia podyplomowe w zakresie przygotowania pedagogicznego. Część szkół wyższych uznała, że po wejściu w życie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U z 2019 r., poz. 1450), prawo to jest znacząco ograniczone. Jednocześnie nie są przekonane o słuszności swoich wniosków, ponieważ zauważają uczelnie, które zdają się mieć inny pogląd na ten temat i przeprowadzają kolejne nabory na wspomniane studia podyplomowe. Czy istnieją zatem jakieś ograniczenia, a jeśli tak, to jaki?

I. POJĘCIE „PRZYGOTOWANIE PEDAGOGICZNE” A STANDARD. SYTUACJA PRAWNA DO ROKU AKADEMICKIEGO 2019/2020.

Główną przyczyną nieporozumień jest sposób regulacji tej materii, który obowiązywał do czasu pojawienia się rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U z 2019 r., poz. 1450).

Pojęcie „przygotowanie pedagogiczne” można było odnaleźć w § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (tj. Dz.U. z 2015 r., poz. 1264). Wówczas definiowano je jako „nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną – w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin.” W przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu niezbędny wymiar zajęć z zakresu przygotowania pedagogicznego wynosił nie mniej niż 150 godzin. O posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczył dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego.

Wspomniany akt prawny obowiązywał do czasu zastąpienia go rozporządzeniem MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. 2017 poz. 1575, z późn. zm.), w którym ponownie, w § 2 pkt 2, zdefiniowano „przygotowanie pedagogiczne”, przy czym niczego w tej definicji nie zmieniono. Warto jednak zwrócić uwagę na sam tytuł rozporządzenia, który został ograniczony do nauczycieli.

Nie ma to wpływu na to, że przepisy z 2017 r. nie stały w sprzeczności z ówczesnym standardem nauczycielskim ujętym w rozporządzeniu MNiSW z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz. U. z 2012 r., poz. 131).

Czy coś się od tego czasu zmieniło?

II. USTAWA 2.0 I NOWY STANDARD KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI

W ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2018 r., poz. 1668, z późn. zm.), a konkretnie w zakończeniu art. 68, zapowiedziano, że Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego wyda rozporządzenie w sprawie standardów, „mając na uwadze konieczność zapewnienia wysokiej jakości kształcenia i właściwego doboru efektów uczenia się w celu odpowiedniego przygotowania do wykonywania zawodu z uwzględnieniem jego specyfiki, a w przypadku kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela – również czas trwania i właściwy dobór efektów uczenia się na studiach podyplomowych.”

Na nieco ponad 2 miesiące przed rozpoczęciem roku akademickiego 2019/2020 opublikowano rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U. z 2019 r., poz. 1450), które dało wyraz zreformowanemu spojrzeniu na ujętą w nim tematykę, w tym na kształcenie na studiach podyplomowych. Do czasu wydania nowego standardu (regulacje MNiSW) odróżniano go od przygotowania pedagogicznego (regulacje MEN), ale standard wchłonął ten zakres.

Pierwsze ograniczenie jest widoczne w wymaganiach dotyczących prowadzących zajęcia: „W kształceniu przygotowującym do wykonywania zawodu nauczyciela prowadzonym na studiach podyplomowych biorą udział wyłącznie osoby uczestniczące w kształceniu przygotowującym do wykonywania zawodu nauczyciela, prowadzonym przez uczelnię w ramach studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich, na kierunku odpowiadającym zakresowi kształcenia na studiach podyplomowych.” Oznacza to, że nie można prowadzić ww. studiów podyplomowych, nie mając obejmujących ich zakres analogicznych studiów wyższych.

Drugie z ograniczeń jest zauważalne w opisie zakresów kształcenia na studiach podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela. Jednym z nich jest kształcenie „w zakresie przygotowania psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć dla absolwentów studiów pierwszego stopnia i studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku, którego program studiów określał efekty uczenia się obejmujące wiedzę i umiejętności odpowiadające wszystkim wymaganiom odpowiednio podstawy programowej przedmiotu nauczania lub podstawy programowej kształcenia w zawodzie lub treściom prowadzonych zajęć, nieposiadających przygotowania psychologiczno-pedagogicznego i dydaktycznego – grupy zajęć B, C i D.”

Dla ułatwienia zamieszczam poniżej fragment tabeli, który obejmuje te grupy (z pominięciem punktów ECTS):

Czy chodzi zatem o tę samą materię i mamy do czynienia z łamaniem przepisów przez uczelnie, które na studiach podyplomowych przygotowują do wykonywania zawodu nauczyciela, nie mając odpowiednich studiów wyższych?
Jak widać, w obu aktach prawnych, zarówno zakres studiów, jak i wymagania stawiane przez programem są niemal identyczne, ponieważ rozbieżność wynika z dodania w standardzie emisji głosu.

III. „PRZYGOTOWANIE PEDAGOGICZNE”. SYTUACJA PRAWNA OD ROKU AKADEMICKIEGO 2019/2020.

Tak, oba rozporządzenia opisują ten sam zakres merytoryczny. Rozporządzenie MEN było zmieniane w marcu 2019 r., czyli na kilka miesięcy przed pojawienie się nowego standardu kształcenia nauczycieli. Nie było z nim dotychczas uspójnione, ale prace legislacyjne trwają i wkrótce powinna pojawić się wersja, która zlikwiduje niezgodności.

Należy przy tym mieć na uwadze, że realizacja omawianego kształcenia nie jest jednoznacznym korzystaniem z luki prawnej. Na co wskazywałem w tekście poświęconym przekształceniom w studiach pedagogicznych (https://irsw.pl/pedagogika-w-2019-2020/), na opisanych w nim zasadach zawartych w obowiązujących przepisach uczelnie mogą kontynuować kształcenie nauczycieli na studiach wyższych, co w powiązanym z tym okresie daje im prawo do realizacji omawianych studiów podyplomowych. Powinny to przy tym robić w zgodzie z rozporządzeniem MNiSW z 2019 r.

W przypadku uczelni, które nie spełniają tych wymagań, a rozpoczęły cykl kształcenia 2019/2020, za obronę może służyć fakt, że nowe standardy upubliczniono, gdy programy studiów zostały już przyjęte, a wielu nowo zrekrutowanych uczestników tych studiów podpisało umowy. Niestety, nie można bagatelizować tego, że z dnia na dzień standard stał się obowiązującym prawem, przez co uczelnie powinny co najmniej dostosować programy do nowych wytycznych (ograniczenia zmian dotyczą studiów wyższych, a ponadto cyklu już rozpoczętego), a w pełni stosując przepisy od roku 2019/2020 – rozwiązać już zawarte umowy.

Autor: Grzegorz Laskowski,, ekspert ds. prawnych i formalnych aspektów kształcenia Instytut Rozwoju Szkolnictwa Wyższego

Jeżeli będą potrzebowali Państwo eksperckiej pomocy w kwestiach prawnych dot. szkolnictwa wyższego, uprzejmie prosimy o kontakt: +48 81 8228 615, biuro@irsw.pl