Wybrane zagadnienia problematyki studiów podyplomowych w świetle obowiązujących przepisów prawa

Liczne pytania ze strony uczelni i ciągłe niedomówienia dotyczące studiów podyplomowych powodują, że warto dokładnie przeanalizować przepisy prawne, które regulują tę materię wprost i pośrednio.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r., poz. 572, z późn. zm.) (dalej: ustawa), studia podyplomowe są formą „kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający kwalifikacje co najmniej pierwszego stopnia, prowadzoną w uczelni, instytucie naukowym Polskiej Akademii Nauk, instytucie badawczym lub Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, kończące się uzyskaniem kwalifikacji podyplomowych (pkt 11)”. Z tego samego artykułu można dowiedzieć się, że kwalifikacje podyplomowe to „osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych, potwierdzone świadectwem” (pkt 18i), a uczestnik studiów podyplomowych to słuchacz (pkt 18m).

„Uczelnia może prowadzić studia podyplomowe w zakresie obszaru kształcenia, z którym związany jest co najmniej jeden kierunek studiów prowadzony przez uczelnię. W przypadku gdy program studiów podyplomowych wykracza poza ten zakres, do prowadzenia tych studiów wymagana jest zgoda ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego wydana po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego” (art. 8 ust. 7-8).

„Studia podyplomowe trwają nie krócej niż dwa semestry. Program kształcenia powinien umożliwiać uzyskanie przez słuchacza co najmniej 30 punktów ECTS. Uczelnia jest obowiązana do określenia efektów kształcenia oraz sposobu ich weryfikowania i dokumentowania” (art. 8a).

W § 6 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu (Dz. U. nr 196, poz. 1167), wskazano, iż „warunkiem wydania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych jest uzyskanie określonych w programie kształcenia tych studiów efektów kształcenia i co najmniej 60 punktów ECTS, złożenie egzaminów oraz złożenie pracy końcowej lub egzaminu końcowego, jeżeli przewiduje to program kształcenia studiów podyplomowych.” To samo rozporządzenie określa również „warunki wydawania i niezbędne elementy świadectwa ukończenia studiów podyplomowych, potwierdzającego kwalifikacje podyplomowe, wydawanego po uzyskaniu określonych efektów kształcenia na studiach podyplomowych.”

Przepisów regulujących studia podyplomowe nie jest wiele i na pierwszy rzut oka nie powinny budzić wątpliwości, jednak można się spotkać z kilkoma błędami w ich interpretacji i stosowaniu. I nie są to bynajmniej trudności wynikające z rozbieżności w liczbie punktów ECTS wskazywanych w zmienionej ustawie i dotychczas niezmienionym po nowelizacji ww. rozporządzeniu z dnia 1 września 2011 r.

Pierwszym jest stosowanie do studiów podyplomowych przepisów regulujących studia wyższe, którymi te pierwsze nie są. Zarówno rozporządzenie z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, jak i np. z dnia 25 września 2007 r. w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość czy z dnia 14 września 2011 r. w sprawie warunków i trybu przenoszenia zajęć zaliczonych przez studenta, nie mają zastosowania do studiów podyplomowych. W aktach prawnych nie wspomina się nawet o ich odpowiednim stosowaniu, co nie oznacza, że wykorzystywanie analogicznych rozwiązań nie jest wskazane. Wręcz przeciwnie, może okazać się bardzo pomocne, jednak przy jednoczesnej świadomości sposobu i zakresu ich wykorzystywania.

Inne nieporozumienie dotyczy sposobu tworzenia studiów podyplomowych i związanych z tym uprawnień. Nie pomaga w tym z pewnością zamieszczona na stronie sejmowej „odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego – z upoważnienia ministra – na zapytanie nr 6517 w sprawie możliwości prowadzenia przez polską szkołę wyższą studiów podyplomowych za granicą bez powoływania zagranicznego wydziału zamiejscowego” z dnia 9 maja 2014 r. Po przywołaniu części z cytowanych już przepisów, krótką opinię zamknięto konkluzją, że „kwestia możliwości prowadzenia studiów podyplomowych poza granicami Polski nie jest określona w przepisach cytowanej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, a tym samym brak jest wystarczających podstaw prawnych do wprowadzenia zakazu organizacji studiów podyplomowych poza siedzibą uczelni, także za granicą.”

O ile można zgodzić się z cytowanym wnioskiem, mając na uwadze, że Konstytucja RP zapewnia w art. 70 ust. 5 „autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie”, a uczelnia ma prawo m.in. do prowadzenia studiów podyplomowych, a także wydawania świadectw ukończenia studiów podyplomowych (art. 6 ust. 1 pkt. 5-6), o tyle opinia nie zawiera odpowiedzi na podstawione w interpelacji pytanie, w którym można wyodrębnić dwa istotne zagadnienia: prowadzenie studiów podyplomowych poza granicami RP oraz niepowoływanie zagranicznego wydziału zamiejscowego. Chcąc udzielić pełnej odpowiedzi należy przyjrzeć się już opisywanym, jak i innym obowiązującym przepisom.

Na podstawie art. 11 i art. 2 ust. 3-4 ustawy można stwierdzić, że studia wyższe są prowadzone w ramach podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni. Tylko, jeśli w uczelni nie ma podstawowych jednostek organizacyjnych, przepisy ustawy dotyczące takich jednostek stosuje się odpowiednio do całej uczelni. Odpowiednio do całej uczelni stosuje się przepisy ustawy dotyczące podstawowych jednostek organizacyjnych w zakresie działalności naukowej i studiów doktoranckich albo kierunku studiów, jeżeli żadna z podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni nie prowadzi takiej działalności.

W przypadku studiów podyplomowych wskazano, że może je prowadzić uczelnia, określone instytuty (naukowy PAN i badawczy) oraz CMKP. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt. 34 instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk i instytut badawczy są jednostkami naukowymi, a te działają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Należy mieć na uwadze, że definicja ta nie jest w pełni spójna z zawartą w ustawie o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r. poz. 1620, z późn. zm.), gdzie w art. 2 pkt. 9 wskazano, iż jednostki naukowe prowadzą w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe i mogą nimi być także m.in. podstawowe jednostki organizacyjne uczelni w rozumieniu statutów tych uczelni.

Nie wpływa to jednak w istotny sposób na analizę poruszanego w opinii problemu. Pozostaje zatem zagadnienie sposobu prowadzenia takich studiów przez uczelnię.

Biorąc pod uwagę sposób sformułowania przepisu zawierającego definicję legalną studiów podyplomowych, niektóre uczelnie tworzą jednostki odpowiedzialne za studia podyplomowe poza podstawowymi jednostkami organizacyjnymi. Takie rozwiązanie teoretycznie niewiele już dzieli od prowadzenia studiów poza siedzibą, w tym za granicą, bez tworzenia jakichkolwiek struktur organizacyjnych. Z pewnością niewystarczającym kontrargumentem jest stwierdzenie, iż podobne sformułowania i brak konsekwencji we wskazywaniu, kto prowadzi studia można dostrzec w części przepisów dotyczących studiów wyższych. W tym przypadku jest to jednak spójne, ponieważ nawet wyjątkowo autonomiczny wydział jest częścią uczelni, zatem studia wyższe prowadzone przez wydział są niejako realizowane przez szkołę wyższą.

W przypadku studiów podyplomowych wnioskowanie jest nieco bardziej rozbudowane. Warto rozpocząć od analizy samej definicji studiów podyplomowych, w której wskazano, że studia takie są prowadzone w uczelni, a zatem w jej strukturach. Oczywiście uczelnia nie jest zobligowana do legitymowania się prawem własności, ale wykorzystując np. zewnętrzne laboratoria powinna mieć do tego prawo na zasadach przewidzianych odrębnymi przepisami (np. najem).

Kolejne istotne regulacje ujęto w przepisach dotyczących tworzenia jednostek zamiejscowych, w tym zagranicznych. Zawarto je w ustawie (art. 85) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. z 2014 r., poz. 1370) (§ 20-22). Chociaż tytuł aktu wykonawczego wskazuje na to, że nie ma on zastosowania do studiów podyplomowych, to – co zostanie wykazane – ww. paragrafy są wyjątkiem.

Uczelnia w celu realizacji zadań dydaktycznych może utworzyć poza swoją siedzibą zamiejscową jednostkę organizacyjną w formie podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni lub filii. Uczelnia ma także możliwość utworzenia poza swoją siedzibą zamiejscowej jednostki organizacyjnej o zadaniach innych niż dydaktyczne, także w formie innej niż wyżej określona (art. 85 ust. 1-2 ustawy). Warunkiem utworzenia zamiejscowej jednostki organizacyjnej uczelni w celu prowadzenia działalności dydaktycznej jest dysponowanie przez uczelnię w danej miejscowości odpowiednią infrastrukturą, w tym zasobami bibliotecznymi (§ 20).

W uczelni mogą być tworzone inne jednostki organizacyjne, a ich rodzaje, warunki i tryb tworzenia, likwidacji i przekształcania określa statut uczelni, lecz z zastrzeżeniem przywołanego art. 85 (art. 84 ust. 3).

Biorąc pod uwagę zwłaszcza to, że jednym z podstawowych zadań uczelni jest „prowadzenie studiów podyplomowych, kursów i szkoleń w celu kształcenia nowych umiejętności niezbędnych na rynku pracy w systemie uczenia się przez całe życie” (art. 13 ust. 1 pkt 6), a uczelnia publiczna (niepubliczna także) może pobierać opłaty za świadczone usługi edukacyjne związane m.in. z prowadzeniem studiów podyplomowych (art. 99 ust. 1 pkt. 5), należy uznać, że prowadzenie studiów podyplomowych jest realizacją zadań dydaktycznych. Zatem do prowadzenia takich studiów jest niezbędna podstawowa jednostka organizacyjna. Co prawda art. 85 został niefortunnie zredagowany – „(…) może utworzyć poza swoją siedzibą zamiejscową jednostkę organizacyjną w formie (…) – i zdarzają się opinie, że przepis daje możność realizacji zadań dydaktycznych bez takiej jednostki, to wykładnia celowościowa i systemowa potwierdzają raczej interpretację, w której swoboda dotyczy katalogu form, w których funkcjonują jednostki, których tworzenie jest obligatoryjne (w przypadku uczelni „wydziałowych”).

Należy mieć jednak na uwadze, że zgodnie z ustawową definicją, podstawowa jednostka organizacyjna to wydział lub inna jednostka organizacyjna uczelni określona w statucie, prowadząca „co najmniej jeden kierunek studiów, studia doktoranckie lub badania co najmniej w jednej dyscyplinie naukowej” (art. 2 ust. 1 pkt. 29). Zatem nie jest dopuszczalne utworzenie podstawowej jednostki organizacyjnej realizującej kształcenie wyłącznie w formie studiów podyplomowych.

Za wnioskiem o konieczności tworzenia takiej jednostki przemawiają również inne przepisy np. dotyczące uchwalania programów i oceny jakości kształcenia dokonywanej na omawianych studiach przez Polską Komisję Akredytacyjną w ramach oceny instytucjonalnej. W pierwszym przypadku wskazano na uchwalanie, zgodnie z wytycznymi ustalonymi przez organ kolegialny uczelni, planów i programów studiów podyplomowych jako jedną z głównych kompetencji rady podstawowej jednostki organizacyjnej (art. 68 ust. 1 pkt. 4 ustawy). W drugim – na zakres oceny instytucjonalnej, którą przeprowadza się w podstawowej jednostki organizacyjnej, i obejmuje ona studiach podyplomowe (art. 48a ust. 4 ustawy; § 5 ust. 1 pkt 7 ww. rozp. MNiSW z dnia 3 października 2014 r. w sprawie podstawowych kryteriów i zakresu…).

Podstawowe jednostki organizacyjne uczelni, w tym jednostki zamiejscowe, tworzy, przekształca i likwiduje rektor po zasięgnięciu opinii senatu (art. 84 ust. 1), jednak „utworzenie za granicą zamiejscowej jednostki organizacyjnej uczelni wymaga pozwolenia ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, wydanego w drodze decyzji administracyjnej, po uzyskaniu pozytywnej opinii ministra właściwego do spraw zagranicznych” (art. 13 ust. 4). „Wniosek o udzielenie pozwolenia na utworzenie zamiejscowej jednostki organizacyjnej uczelni za granicą rektor uczelni składa do ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego w terminie co najmniej ośmiu miesięcy przed planowanym terminem rozpoczęcia kształcenia. Do wniosku dołącza się dokumenty potwierdzające spełnianie warunków dotyczących infrastruktury niezbędnej do prowadzenia studiów oraz możliwość korzystania z zasobów bibliotecznych. Warunkiem funkcjonowania zamiejscowej jednostki organizacyjnej za granicą jest uzyskanie uprawnienia do prowadzenia studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia. (§ 21 ust. 1, 3 i 5).

Konkludując: chociaż utworzenie studiów podyplomowych na zasadach wskazanych w ustawie nie wymaga uzyskania uprawnień, to do prowadzenie takich studiów niezbędna jest podstawowa jednostka organizacyjna, która ma już uprawnienia do kształcenie w ramach co najmniej jednego kierunku studiów, studiów doktoranckich lub prowadzi badania w co najmniej w jednej dyscyplinie naukowej. W przypadku tworzenia zamiejscowej jednostki organizacyjnej za granicą, każda z uczelni zobowiązana jest uzyskać pozwolenie ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, wydanego w drodze decyzji administracyjnej, po uzyskaniu pozytywnej opinii ministra właściwego do spraw zagranicznych.

Bądź na bieżąco i zaobserwuj nas w Social Mediach – polub fanpage na Facebooku oraz na LinkedIn. A jeśli chcesz otrzymywać na swoją skrzynkę mailową Prasówkę Akademicką oraz najnowsze wpisy z naszego bloga, zarejestruj się do Newslettera IRSW!