Zapotrzebowanie na absolwentów szkół wyższych w Polsce w latach 2016 – 2020 [ANALIZA]

W dokumentach strategicznych, opracowywanych na lata 2016-2020, m.in. przez NCBiR, Komisję Europejską, Komitet Regionów, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, można odnaleźć prognozy wskazujące obszary kształcenia, wśród których wystąpi największe zapotrzebowanie na absolwentów szkół wyższych w Polsce. O tym, czy okazały się one zbieżne z rzeczywistymi oczekiwaniami rynku pracy, dowiecie się Państwo z poniższego artykułu.

Rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji, efektywnie korzystającej z zasobów, przyjaznej środowisku, cyfryzacja, postęp technologiczny oraz liczne zmiany społeczne i demograficzne wymuszają potrzebę inwestycji w czynnik ludzki, czego efektem jest popyt na pracowników – absolwentów konkretnych kierunków, o niezbędnych kompetencjach i kwalifikacjach. Kluczową rolę w budowie kapitału intelektualnego kraju odgrywa szkolnictwo wyższe, bowiem trzecią misją uczelni jest kreowanie relacji z otoczeniem, odpowiadające na zmieniające się potrzeby gospodarcze i społeczne.

O wzroście jakości kapitału ludzkiego i chęci inwestowania w jego rozwój świadczy skłonność do zdobywania wykształcenia na poziomie wyższym. Miernikiem odzwierciedlającym uczestnictwo w edukacji jest współczynnik skolaryzacji. Jego wartość od kilkunastu lat utrzymuje się na poziomie 50%, co jest dość wysokim wynikiem, jednak od 2010 roku obserwuje się tendencję spadkową o ok. 1% w skali roku. Spadek popularności studiów wyższych wiąże się z tym, iż popyt na absolwentów przewyższa podaż – zapotrzebowanie gospodarki na osoby z wyższym wykształceniem. Ponadto, dyplom ukończenia studiów wyższych przestał być gwarantem znalezienia dobrze płatnej i rozwojowej pracy, dlatego też studia nie są już pierwszym wyborem dla osób kończących szkołę średnią. Absolwenci studiów wyższych niechętnie też podejmują pracę poniżej kwalifikacji.

Wyniki prognoz

Mimo, iż rynek pracy stale ulega przemianom, to, uwzględniając kierunek rozwoju polskiej gospodarki, można wyodrębnić branże, w których zapotrzebowanie na absolwentów będzie największe, co zostało wskazane przez dokumenty o charakterze strategicznym już na etapie ich opracowywania. Ze strategii rozwoju szkolnictwa wyższego oraz dokumentów regulujących politykę społeczną wynika, że największy popyt na absolwentów na lata 2016 – 2020 prognozowano w dziedzinie nauk technicznych i ścisłych, szczególnie w zakresie gospodarki niskoemisyjnej (tzw. zielone miejsca pracy). Zauważono, iż sektor ten oferuje ponad 22 000 000 miejsc pracy, co stanowi 9% ogółu siły roboczej. Zakładano stały rozwój tego sektora, za czym idzie również wzrost zatrudnienia.

Zapotrzebowanie na absolwentów przewidywano również w obszarze nauk medycznych i o zdrowiu (tzw. białe i srebrne miejsca pracy), ze względu na zjawisko starzenia się społeczeństwa oraz coraz powszechniejszą tendencję do dbania o zdrowie i poprawę jakości życia. Szacowano, że do roku 2020 niedobór pracowników w sektorze opieki zdrowotnej wyniesie 2 000 000 osób, co stanowi 15% potrzeb w zakresie opieki medycznej w całej Unii Europejskiej.

Zwiększony popyt na absolwentów prognozowano także dla kierunków z zakresu gospodarki cyfrowej i technologii informacyjno-komunikacyjnych, a także dla biotechnologii i nanotechnologii, rolnictwa i budownictwa. Równocześnie, nie zmniejszy się popyt na prawników, administratorów i menadżerów różnego szczebla. Osoby z wyższym wykształceniem nadal znajdować będą zatrudnienie w usługach nierynkowych, handlu i turystyce.

Przewidywano, iż w powyższych obszarach powstaną nowe miejsca pracy wymagające konkretnych kwalifikacji oraz stałego dokształcania, tak, aby odpowiadały bieżącym wyzwaniom rynku. Wzrost liczby miejsc pracy będzie związany z niedostosowaniem kwalifikacyjnym oraz migracją bądź dezaktywacją osób obecnie zajmujących miejsca pracy (replacement).

Według prognoz ujętych w dokumentach strategicznych, do 2025 roku udział siły roboczej o wysokich kwalifikacjach miał wzrosnąć do około 56% w porównaniu do roku 2005, gdzie wynosił on 21%. Osoby o średnim poziomie kwalifikacji będą w tym czasie stanowić około 36% siły roboczej w porównaniu do 53% w 2013 roku, a udział osób o niskich kwalifikacjach prawdopodobnie spadnie poniżej 8%.

Oszacowano, że dla wzmocnienia kadr polskiej gospodarki, w celu realizacji strategii „Europa 2020”, do 2020 roku kluczowy będzie rozwój następujących obszarów kształcenia:

Rewizja oczekiwań

Absolwenci kierunków technicznych, ścisłych, przyrodniczych oraz informatycznych stanowią mniej niż 1/3 ogółu osób kończących studia w danym roku (ok. 27%-29%, co przedstawia wykres 1), co jest wartością niewystarczającą w perspektywie realizacji celów wynikających z dokumentów strategicznych dla rozwoju polskiej gospodarki. W obszarach, w których prognozowano nadmierną podaż na pracę, występują kierunki o dużym potencjale zatrudnienia w innych branżach, lub takie, w których popyt na absolwentów przewyższa podaż. Kierunki, w których stwierdzono nadmierną podaż, będą w ciągu najbliższych kilku lat kontynuowane na większości uczelni, co przyczyni się do wzrostu bezrobocia absolwentów. Dotyczy to głównie kierunków humanistycznych i społecznych, których jest zdecydowanie więcej, niż kierunków inżynieryjno – technicznych.

Wykres 1.

Wykres 1

W celu wzmocnienia kadr gospodarki w branżach, w których nastąpi wzrost zapotrzebowania na pracowników, w perspektywie objętej strategią „Europa 2020”, uczelnie powinny dostosować ofertę kształcenia do określonych obszarów, niezależnie od redukcji liczby studentów na kierunkach, w których stwierdzono nadmierną podaż.

Na przestrzeni lat 2016 – 2020 odnotowano spadek poziomu bezrobocia w Polsce. Dotyczy on osób z każdym rodzajem wykształcenia. Osoby z wykształceniem wyższym stanowią 13 – 14% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych, co stanowi drugą co do wielkości, grupę o najniższym poziomie bezrobocia. Udział osób z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie osób bezrobotnych rośnie.

Wykres 2.

Wykres 2

Z danych dotyczących zawodów nadwyżkowych i deficytowych w latach 2016 – 2019, zgromadzonych przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii, wynika, iż zawodów deficytowych jest znacznie więcej niż nadwyżkowych i pozostających w równowadze. Deficyt zawodów pogłębia się z roku na rok i dotyczy konkretnych branż i obszarów. Brakuje przede wszystkim pracowników z obszarów: technologii teleinformacyjnych, techniki, przemysłu i budownictwa. Poszukiwani są specjaliści z zakresu obsługi sieci i systemów komputerowych, baz danych, programiści, projektanci aplikacji sieciowych, lekarze weterynarii, pielęgniarki, farmaceuci i doradcy finansowi. Zauważono również wzrastający popyt na kadrę zarządczą – kierowników z różnych gałęzi gospodarki (m.in. marketingu i sprzedaży, strategii i planowania, przemysłu). Nadwyżka dotyczy różnych zawodów, przede wszystkim z dziedzin społecznych, nauk humanistycznych, sztuki i kształcenia.

Wykres 3.

Wykres 3

Wykres 4.

Wykres 4

Wykres 5

Opracowanie:

Magdalena Kalicka
Instytut Rozwoju Szkolnictwa Wyższego

Źródła:

1. „Analiza zapotrzebowania gospodarki na absolwentów kierunków kluczowych w kontekście realizacji strategii Europa 2020. Raport końcowy” – NBCiR, 2012
2. „Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” – Komisja Europejska, 2010
3. „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy. Przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności oraz ich wzajemne dopasowywanie” – Komitet Regionów, 2010
4. „Zapotrzebowanie polskiej gospodarki na absolwentów w kontekście realizacji Strategii Europa 2020” – M. Paciepnik, Politechnika Częstochowska, 2013
5. „Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku” – Ernst & Young Business Advisory, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Luty 2010
6. „Szkoły wyższe i ich finanse w 2016 roku” – Główny Urząd Statystyczny, 2017
7. „Szkoły wyższe i ich finanse w 2017 roku” – Główny Urząd Statystyczny, 2018
8. „Szkoły wyższe i ich finanse w 2018 roku” – Główny Urząd Statystyczny, 2019
9. „Szkoły wyższe i ich finanse w 2018 roku” – Główny Urząd Statystyczny, 2019
10. „Szkoły wyższe i ich finanse w 2019 roku” – Główny Urząd Statystyczny, 2020
11. „Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności” –
    Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, 2013
12. https://dane.gov.pl/pl/ – Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych

Sprawdź nasze pozostałe materiały edukacyjne:

Jeśli potrzebują Państwo pomocy w zakresie opracowywania wniosku o pozwolenie na utworzenie studiów, uprzejmie prosimy o kontakt.

Zadzwoń pod numer: +48 530 448 968

Napisz e-maila: biuro@irsw.pl