Dlaczego i w jaki sposób uczelnie powinny zmieniać ofertę kierunków studiów?

Warunki, w których funkcjonuje uczelnia mają bezpośredni wpływ na kształt oferty programów studiów. Poniżej znajdą Państwo omówienie czynników, które należy mieć na uwadze podczas podejmowania decyzji o modyfikacji lub tworzeniu kierunku studiów.

Strategia uczelni

Zgodnie z ustawą dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce uczelnia funkcjonuje w oparciu o uchwaloną przez senat strategię. Jej realizacja podlega regularnej weryfikacji na bazie składanych przez rektora sprawozdań. Strategia stanowi kluczowy dokument w zaplanowanej działalności, a jego znaczenie odzwierciedla treść przepisów ustawowych, np.

• gdy uczelnia występuje z wnioskiem o pozwolenie na utworzenie studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu, Minister wydaje pozwolenie m.in. po zasięgnięciu opinii PKA w sprawie nie tylko spełnienia warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu, ale i związku studiów ze strategią uczelni;
• strategia jest jednym z dokumentów, które każda uczelnia obligatoryjnie udostępnia w BIP na swojej stronie podmiotowej.

Zarówno na etapie opracowywania strategii, jak i podejmowania decyzji dotyczących oferty studiów należy wziąć pod uwagę nie tylko środowisko zewnętrzne, w którym funkcjonuje uczelnia, ale i wewnętrzne uwarunkowania, w tym potencjał kadry dydaktycznej czy aktualne i planowane możliwości infrastrukturalne i organizacyjne. Chociaż uważa się, że istnieje grupa kierunków, na które stale istnieje zapotrzebowanie, nie oznacza to, że każda uczelnia może i powinna je prowadzić.

Chcesz zwiększyć rekrutację lub retencję na kierunku studiów w Twojej Uczelni? Potrzebujesz pomocy w opracowaniu programu naprawczego dla tego kierunku? Nasz zespół ekspertów IRSW jest gotowy, aby Ci w tym pomóc. Skontaktuj się z nami i umów się na bezpłatną konsultację. Porozmawiamy na temat tego, jak taki projekt mógłby wyglądać w Twojej uczelni.

Potrzeby społeczno-gospodarcze w zakresie tworzenia studiów

Zgodnie z § 9 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów wniosek o pozwolenie na utworzenie studiów musi zawierać m.in. wskazanie związku studiów ze wspomnianą strategią uczelni oraz potrzeb społeczno-gospodarczych utworzenia studiów i zgodności efektów uczenia się z tymi potrzebami. Utworzenia studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu musi być uzasadnione.

W szczególności uczelnie zawodowe, które – z definicji – mogą prowadzić kształcenie wyłącznie na studiach wyłącznie o profilu praktycznym, są zobowiązane uwzględniać potrzeby otoczenia społeczno-gospodarczego. Wymóg ten dotyczy jednak każdej uczelni i każdego kierunku studiów. Jest on tak istotny, że Minister może odmówić wydania pozwolenia na utworzenie studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu, nawet bez zasięgania opinii PKA, jeżeli według stanu na dzień złożenia wniosku kształcenie na studiach na danym kierunku nie odpowiada on potrzebom społeczno-gospodarczym.

Obowiązywanie wymagań a profile studiów i kategorie naukowe

Podstawowa różnica między profilami studiów polega na wykorzystaniu ponad połowy punktów ECTS w programie studiów. Na profilu praktycznym musi ona obejmować zajęcia kształtujące umiejętności praktyczne, a na profilu ogólnoakademickim – zajęcia związane z prowadzoną w uczelni działalnością naukową w dyscyplinie lub dyscyplinach, do których przyporządkowany jest kierunek studiów i uwzględniać udział studentów w zajęciach przygotowujących do prowadzenia działalności naukowej lub udział w tej działalności. Każdy wniosek uczelni o pozwolenie na utworzenie studiów musi spełniać warunki określone w rozporządzeniu w sprawie studiów. Chociaż w przypadkach określonych w art. 53 ustawy składanie wniosku nie jest wymagane i istnieją drobne odstępstwa w stosowaniu przepisów rozporządzenia (np. od katalogu jednolitych studiów magisterskich na bazie ust. 9), także w przypadku kierunków opartych na dyscyplinach o kategoriach B+ lub wyższych należy przestrzegać generalnych zasad. Z tego powodu PKA uwzględnia zgodność koncepcji i celów kształcenia ze strategią uczelni oraz jej zorientowanie na potrzeby otoczenia społeczno-gospodarczego, w tym w szczególności zawodowego rynku pracy, również podczas dokonywania każdej oceny programowej (Standard jakości kształcenia 1.1).

Doskonalenie programu studiów w szkole wyższej

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie studiów program studiów podlega systematycznej ocenie i doskonaleniu. W programie uwzględnia się wnioski z analizy zgodności efektów uczenia się z potrzebami rynku pracy oraz wnioski z analizy wyników prowadzonego przez Ministra monitoringu karier studentów i absolwentów studiów.

W celu doskonalenia programu studiów można dokonywać w nim zmian. Zmiany są wdrażane z początkiem nowego cyklu kształcenia, jednak istnieją sytuacje, w których mogą być wprowadzane w trakcie trwającego cyklu. Po pierwsze, by w doborze treści kształcenia przekazywanych studentom w ramach zajęć, uwzględnić najnowsze osiągnięcia naukowe, artystyczne lub związane z działalnością zawodową. Druga grupa do przypadki, gdy zmiany są konieczne, ponieważ wynikają z nieprawidłowości stwierdzonych przez Polską Komisję Akredytacyjną, albo są skutkiem dostosowania programu studiów do zmian w przepisach powszechnie obowiązujących. Warto podkreślić, że jeśli uczelnia dokonuje zmian wynikających wyłącznie z drugiej grupy, jej działań nie można uznać za wystarczające.

Należy pamiętać, że w programie studiów utworzonych na podstawie pozwolenia można dokonywać zmian łącznie do 30% ogólnej liczby efektów uczenia się określonych w programie studiów aktualnym na dzień wydania tego pozwolenia. Z tego powodu modyfikacja dotychczasowych programów nie zawsze jest wystarczająca. Często okazuje się, że niezbędne jest utworzenie nowego kierunku studiów i ewentualna likwidacja dotychczas prowadzonego. Decyzja musi być przemyślana, ponieważ niesie konsekwencje zarówno dla uczelni, jak i jej otoczenia.

Wzajemne wpływy szkolnictwa wyższego i jego otoczenia

Uczelnia i jej otoczenie to układ naczyń połączonych. Z jednej strony szkoła odpowiada na oczekiwania otoczenia, z drugiej chociażby określa kompetencje wymagane od kandydata ubiegającego się o przyjęcie na studia i odpowiada za jakość kwalifikacji przyszłego absolwenta.

Uczelnie funkcjonują na rynku edukacyjnym, który wymaga coraz większej elastyczności w formułowaniu oferty programów studiów. Oczekiwania interesariuszy stale ewoluują, co bezpośrednio rzutuje na sytuację uczelni. Dynamiczne zmiany w otoczeniu szkoły skutkują koniecznością ciągłego rozwoju opartego na wspartej badaniami orientacji w systemie, w którym uczelnia funkcjonuje. Stałe dostosowywanie oferty programów studiów do potrzeb społeczno-gospodarczych, w szczególności kandydatów na studia i ich przyszłych pracodawców, a także świadomy benchmarking, wspomagają zwiększanie konkurencyjności i stanowią istotny czynnik sprawnego działania szkoły wyższej.

Zgodnie z art. 2 ustawy misją systemu szkolnictwa wyższego i nauki jest m.in. uczestnictwo w rozwoju społecznym oraz tworzeniu gospodarki opartej na innowacjach. W preambule wskazano nawet na kluczowy wkład uczelni w innowacyjność tej gospodarki. Oznacza to, że uczelnie nie powinny ograniczać się jedynie do bezpośredniej reakcji na potrzeby otoczenia, ale w sposób przemyślany i oparty na profesjonalnej wiedzy wspierać i ukierunkowywać jego rozwój.

Autor: Grzegorz Laskowski – Ekspert ds. prawnych oraz formalnych aspektów kształcenia